تبادل پیراهن بین امام احمد و امام شافعی، براي تبرک

از دیدگاه وهابیت، هر نوع تبرک به غیر آثار قطعی پیامبر صلی الله علیه وآله، و سیله‌ای به سوی شرک به حساب می‌آید؛ اما بزرگان اهل سنت نه تنها آن را جیز می‌دانند که عملا نیز به همدیگر متبرک شده‌اند.

از جمله امام شافعی و امام احمد بن حنبل، به منظور تبرک لباس‌های خود را برای یکدیگر می‌فرستادند و به آن متبرک می‌شدند.

به عنوان نمونه ، امام بن باز، مفتی اعظم سابق عربستان سعودی در این باره می‌نویسد:

لا يجوز التبرك بأحد غير النبي صلى الله عليه وسلم لا بوضوئه ولا بشعره ولا بعرقه ولا بشيء من جسده، بل هذا كله خاص بالنبي صلى الله عليه وسلم لما جعل الله في جسده وما مسه من الخير والبركة.

ولهذا لم يتبرك الصحابة – رضي الله عنهم – بأحد منهم، لا في حياته ولا بعد وفاته صلى الله عليه وسلم لا مع الخلفاء الراشدين ولا مع غيرهم فدل ذلك على أنهم ق عرفوا أن ذلك خاص بالنبي صلى الله عليه وسلم دون غيره، ولأن ذلك وسيلة إلى الشرك وعبادة غير الله سبحانه.

تبرک به هیچ کس، جز رسول خدا صلی الله علیه وآله جایز نیست، نه آب وضویش، نه به مویش ، نه به عرقش و نه به چیزی از بدن او ؛ زیرا همه این‌ها از ویژگی‌های رسول خدا صلی الله علیه وآله است که خداوند در جسد آن حضرت قرار داده است .

به همین خاطر هیچ یک از صحابه به یک دیگر تبرک نجسته‌اند، نه در زمان حیات رسول خدا  و نه پس از وفات آن حضرت . نه با خلفای راشدین و نه با دیگران. این مسأله نشانگر این است که آن‌ها فهمیده بودند، تبرک از ویژگی‌های رسول خدا صلی الله علیه وآله است و دیگران متبرک نیستند.

و به این دلیل که تبرک وسیله‌ای‌ به سوی شرک و عبادت غیر خدا است.

مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، ج7، ص165.

احمد بن حنبل و تبرک به آب پیراهن شافعی

بدر الدین عینی در کتاب عمدۀ القاری نقل می‌کند که امام  احمد بن حنبل، پیراهن امام شافعی را داخل آب می‌کرد و آب آن را به عنوان تبرک نوش جان می‌کرد:

وقال أيضا : وأخبرني الحافظ أبو سعيد ابن العلائي قال : رأيت في كلام أحمد بن حنبل في جزء قديم عليه خط ابن ناصر وغيره من الحفاظ ، أن الإمام أحمد سئل عن تقبيل قبر النبي ، صلى الله عليه وسلم ، وتقبيل منبره ، فقال : لا بأس بذلك ، قال : فأريناه للشيخ تقي الدين بن تيمية فصار يتعجب من ذلك ، ويقول : عجبت أحمد عندي جليل يقوله ؟ هذا كلامه أو معنى كلامه ؟ وقال : وأي عجب في ذلك وقد روينا عن الإمام أحمد أنه غسل قميصا للشافعي وشرب الماء الذي غسله به ، وإذا كان هذا تعظيمه لأهل العلم فكيف بمقادير الصحابة ؟ وكيف بآثار الأنبياء ، عليهم الصلاة والسلام ؟

حافظ ابو سعید علائی گفت: سخنی از احمد بن حنبل در جزوه قدیمی از او که امضای ابن ناصر و دیگر حفاظ بر آن بود، دیدم که در آن از امام احمد در باره بوسیدن قبر و منبر پیامبر صلی الله علیه وآله سؤال شده بود. امام احمد گفت: اشکالی ندارد. من آن را به شیخ تقی الدین ابن تیمیه نشان دادم. او از دیدن این مطلب متعجب شد و گفت: تعجب کردم، احمد پیش من مقام والایی داشت، آیا او چنین سخنی گفته است؟ آیا این عین سخن او است یا نقل به معنا است؟

حافظ ابو سعید علائی گفت: این کار او چه تعجبی دارد؟ در حالی که ما از امام احمد روایت کرده‌ایم که او پیراهنی را که متعلق به شافعی بود، می‌شست و آبی که با آن پیراهن را شسته بود، می‌نوشید.

وقتی او اهل علم را این چنین احترام می‌کند؛ پس با مرده‌های صحابه چه کرده است؟ با آثار پیامبران چه رفتاری داشته است؟

عينی، عمدة القاري ، ج9، ص241

تبرک شافعی به لباس زیر احمد بن حنبل

همچنین بزرگان و دانشمندان مشهور شافعی و حنبلی، داستان تبرک امام شافعی به پیراهن زیرین احمد بن حنبل را با آب تاب خاص و به عنوان فضیلت احمد بن حنبل نقل کرده‌اند.

إمام أبو عبد الله محمد بن مفلح مقدسي حنبلی متوفای 763هـ در کتاب الآداب الشرعية والمنح المرعية داستان را این گونه نقل کرده است:

رُوِيَ مِنْ غَيْرِ طَرِيقٍ أَنَّ الشَّافِعِيَّ رضي الله عنه كَتَبَ مِنْ مِصْرَ كِتَابًا وَأَعْطَاهُ لِلرَّبِيعِ بْنِ سَلْمَانَ وَقَالَ : اذْهَبْ بِهِ إلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ وَأْتِنِي بِالْجَوَابِ , فَجَاءَ بِهِ إلَيْهِ , فَلَمَّا قَرَأَهُ تَغَرْغَرَتْ عَيْنَاهُ بِالدُّمُوعِ . وَكَانَ الشَّافِعِيُّ ذَكَرَ فِيهِ أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي الْمَنَامِ وَقَالَ لَهُ : اُكْتُبْ إلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ وأقرأ عَلَيْهِ مِنِّي السَّلامَ وَقُلْ إنَّك سَتُمْتَحَنُ وَتُدْعَى إلَى خَلْقِ الْقُرْآنِ فَلا تُجِبْهُمْ يَرْفَعْ اللَّهُ لَك عَلَمًا إلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ .

فَقَالَ لَهُ الرَّبِيعُ الْبِشَارَةَ , فَأَعْطَاهُ قَمِيصَهُ الَّذِي يَلِي جِلدَهُ وَجَوَابَ الْكِتَابِ , فَقَالَ لَهُ الشَّافِعِيُّ أَيُّ شَيْءٍ دَفَعَ إلَيْك ؟ قَالَ الْقَمِيصَ الَّذِي يَلِي جِلدَهُ , قَالَ لَيْسَ نَفْجَعُك بِهِ , وَلَكِنْ بِلَّهُ وَادْفَعْ إلَيْنَا الْمَاءَ حَتَّى نُشْرِكَك فِيهِ .  وفي بعض الطرق قَالَ الرَّبِيعُ فَغَسَلْته وَحَمَلْت مَاءَهُ إلَيْهِ فَتَرَكَهُ فِي قنينة وَكُنْت أَرَاهُ كُلَّ يَوْمٍ يَأْخُذُ مِنْهُ فَيَمْسَحُ عَلَى وَجْهِهِ تَبَرُّكًا بِأَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ رضي الله عنهما

از طریق‌های مختلف نقل شده است که امام شافعی از مصر نامه‌ای نوشت و آن را به ربیع بن سلیمان داد و گفت: آن را به ابو عبد الله احمد بن حنبل برسان و جوابش را بیاور. ربیع نامه را به احمد رساند. وقتی احمد نامه را خواند، چشمانش پر از اشک شد. شافعی در این نامه آورده بود که پیامبر صلی الله علیه  وآله را در خواب دیده است که آن حضرت به او فرموده: «نامه‌ای به احمد بن حنبل بنویس و سلام من را به او برسان و به او بگو که شما به زودی امتحان خواهی شد و تو را به قبول مخلوق بودن قرآن دعوت می‌کنند؛ ولی تو نپذیر . خداوند پرچمی برای تو تا قیامت برخواهد افراشت».

ربیع به احمد گفت: مژدگانی بده. پس او پیراهنی را که به پوست بدنش می‌چسپید (لباس زیرین) به همراه جواب نامه به من داد.

شافعی به ربیع گفت: چه چیزی به شما داد؟ ربیع گفت: پیراهنی را که به پوستش می‌ چسپید. شافعی گفت: من نمی‌خواهم آن را از تو بگیرم و ناراحتت کنم؛ ولی آن را خیس کن و آب آن را به ما بده تا در آن شریک شما شویم.

در بعضی از روایات آمده است که ربیع گفت: من پیراهن را شستم و آب آن را پیش شافعی بردم. او آب را در ظرف شیشه‌ای ریخت . من هر رو شافعی را می‌دیدم که از آن آب می‌گرفت و آن را به صورت خود به منظور تبرک به احمد بن حنبل می‌مالید.

الآداب الشرعية  ج 2   ص 15

ابن كثير ، البداية والنهاية، ج11، ص170 ؛  ابن عساکر در تاريخ مدينة دمشق ، ج 5، ص 312 ؛ أبو محمد یافعی در مرآة الجنان  ج 2، ص 100 ؛ تاج الدين سبکی در طبقات الشافعية الكبرى  ج 2، ص36 ؛ عبد الحي العكري الحنبلي در شذرات الذهب في أخبار من ذهب ، ج3، ص188ـ189 ؛ سفارینی حنبلی در غذاء الألباب شرح منظومة الأداب،  ج1، ص234 و… به عنوان مناقب و فضائل امام شافعی نقل کرده‌اند.

حال سؤال این است که آیا احمد بن حنبل و امام شافعی مشرک بوده‌اند یا خیر؟ آیا خوردن آب پیراهن شخصی برای تبرک جایز است یا وسیله‌ای به سوی شرک؟

اگر توسل وسیله‌ای به سوی شرک و حرام باشد، این حکم شامل دو تن از ائمه اربعه اهل سنت نیز می‌شود. و اگر شرک نیست، باید برای همگان مجاز باشد.

سید محمد یزدانی

21 رجب 1436هـ .