مهمترین دلیل مخالفان، دور بودن مسیر کوفه تا شام و از شام تا کربلا است؛ اما تشریح دقیق این سفر و مشخص شدن روزهای اقامت در کوفه و شام، امکان و حتی قطعی بودن آن ثابت خواهد کرد…

پاسخ به شبهه:

عدم امکان بازگشت کاروان حسینی در اربعین سال  61هـ به کربلا

لازم به ذکر است که این مقاله به سفارش پژوهشگاه بین المللی المصطفی ص تهیه شده است که قرار است به زبان‌های مختلف در ایام اربعین در مسیر پیاده روی توزیع شود.

و از آن جایی که این مقاله به صورت بروشور پخش خواهد شد، مجبور بودم به خاطر محدودیت در تعداد کلمات، مطالب را خلاصه کرده و از بسیاری از مستندات چشم پوشی نمایم .

برای دانلود اسکن های این مقاله بر روی آیکون زیر کلیک کنید:

طرح بحث:

در فرهنگ شیعی، اربعین به چهلمین روز شهادت سید الشهداء% اطلاق می‌شود که با بیستم صفر مصادف است. در روایتی از امام حسن عسکری:

ويستحب زيارته% فيه وهي زيارة الأربعين، فرُوِيَ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيِّ% أَنَّهُ قَالَ عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْإِحْدَى وَالْخَمْسِينَ وَزِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَالتَّخَتُّمُ فِي الْيَمِينِ وَتَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَالْجَهْرُ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ. (شيخ طوسي، مصباح المتهجد، ص788 ؛ همو: تهذيب الأحكام، ج6، ص52 ؛ شيخ مفيد، المزار، ص53؛ محمد بن جعفر المشهدي، المزار الکبير، ص353).

و امام صادق ‘ :

عن مفضّل بن عمر : كان الإمام جعفر بن محمّد الصادق‘ جالساً … فقام إليه أبو نصير وصفوان الجمّال، فقالا : جعلنا الله فداك، دلّنا على شيعتكم . فقال% : «يعرف شيعتنا بخصال شتّى» . فقلت : جعلت فداك، بماذا يُعرفون ؟ قال : «بالسخاء … وزيارة الأربعين…». (محمد بن الحسن القمي، العقد النضيد والدر الفريد، ص46).

زیارت آن حضرت در این روز از نشانه‌های مؤمن و شیعه بودن شمرده شده و زیارت‌نامه مخصوصی نیز برای این روز وارد شده است:

عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: قَالَ لِي مَوْلَايَ الصَّادِقُ% فِي زِيَارَةِ الْأَرْبَعِينَ تَزُورُ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ وَتَقُولُ: السَّلَامُ عَلَى وَلِيِّ اللَّهِ وَحَبِيبِهِ السَّلَامُ عَلَى خَلِيلِ اللَّهِ وَنَجِيبِهِ. السَّلَامُ عَلَى صَفِيِّ اللَّهِ وَابْنِ صَفِيِّه‏… (شيخ طوسي، مصباح المتهجد، ص788).

طبق نقل سید بن طاووس متوفای664هـ:

فَوَصَلُوا إِلَى مَوْضِعِ الْمَصْرَعِ فَوَجَدُوا جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيَّ رَحِمَهُ اللَّهُ وَجَمَاعَةً مِنْ بَنِي هَاشِمٍ وَرِجَالًا مِنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ9 قَدْ وَرَدُوا لِزِيَارَةِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ% فَوَافَوْا فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ وَتَلَاقَوْا بِالْبُكَاءِ وَالْحُزْنِ وَاللَّطْمِ وَأَقَامُوا الْمَآتِمَ الْمُقْرِحَةَ لِلْأَكْبَادِ. (سيد ابن طاووس، اللهوف، ص114).

أبو ريحان بيروني متوفاى440هـ:

وفي العشرين ردّ رأس الحسين% إلى جثته حتّى دفن مع جثّته، وفيه زيارة الأربعين وهم حرمه، بعد انصرافهم من الشام. (بيروني، الآثار الباقية عن القرون الخالية، ص331).

شیخ بهائی متوفای1031هـ :

وفى هذا اليوم وهو يوم الأربعين من شهادته عليه السلام كان قدوم جابر بن عبد الله الأنصاري رضي الله عنه لزيارته عليه السلام واتفق في ذلك اليوم ورود حرمه عليه السلام من الشام إلى كربلاء قاصدين المدينة على ساكنها السلام والتحية. (شيخ بهائي، توضيح المقاصد، ص7).

و… در این روز جابر بن عبد الله انصاری و عطیه عوفی و همچنین کاروان حسینی پس از بازگشت از شام به زیارت شهدای کربلا مشرف شده‌اند.

عَنْ عَطِيَّةَ الْعَوْفِيِّ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ زَائِرَيْنِ قَبْرَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ‘ فَلَمَّا وَرَدْنَا كَرْبَلَاءَ دَنَا جَابِرٌ مِنْ شَاطِئِ الْفُرَاتِ فَاغْتَسَلَ ثُم‏… (مجلسي، بحار الأنوار، ج65، ص130).

برخی دیگر بر این باور هستند که بازگشت کاروان اسرا از شام به کربلا با توجه به طولانی بودن مسیر، به صورت طبیعی امکان‌پذیر نیست.

والمشهور بين الأصحاب أن العلة في ذلك رجوع حرم الحسين صلوات الله عليه في مثل ذلك اليوم إلى كربلا عند رجوعهم من الشام ، وإلحاق علي بن الحسين صلوات الله عليه الرؤوس بالأجساد ، وقيل في مثل ذلك اليوم رجعوا إلى المدينة ، وكلاهما مستبعدان جدا لأن الزمان لا يسع ذلك كما يظهر من الأخبار والآثار ، وكون ذلك في السنة الأخرى أيضا مستبعد . (مجلسي، بحار الأنوار، ج98، ص334).

از طرف دیگر عده‌ای از مخالفان اهل بیت( از هراس تأثیر گذاری این گردهمایی عظیم بر جهانیان که طولانی‌ترین راهپیمایی گروهی و بزرگترین اجتماع سالیانه جهان به شمار می‌رود، تلاش می‌کنند با پررنگ‌کردن این دیدگاه، حضور مردم در این گردهمایی را کمرنگ کنند. در این جزوه به صورت گذرا و با استناد به منابع معتبر شیعی و اهل تسنن، امکان چنین سفری ثابت شده است.

تشریح سفر کربلا تا کربلا:

مهمترین دلیل مخالفان، دور بودن مسیر کوفه تا شام و از شام تا کربلا است؛ اما تشریح دقیق این سفر و مشخص شدن روزهای اقامت در کوفه و شام، امکان و حتی قطعی بودن آن ثابت خواهد کرد.

عمر بن سعد، در عصر عاشورا سر مقدس سید الشهداء% را توسط خولی به کوفه فرستاد، او خود را شبانه به کوفه رساند؛ اما دروازه قصر را بسته دید و مجبور شد، شب را در خانه خودش بماند و فردا، سر مقدس را نزد ابن زیاد ببرد.

وبعث عمر برأس الحسين من يومه مع خولي بن يزيد الأصبحي من حمير، وحميد بن مسلم الأزدي إلى ابن زياد فأقبلا به ليلاً فوجدا باب القصر مغلقاً، فأتى خولي به منزله. (بلاذری، أنساب الأشراف، ج1، ص424).

فردای آن روز (سیزدهم) کاروان اسرا به کوفه رسید.

وأقام بقية يومه واليوم الثاني إلى زوال الشمس، ثم نادى في الناس بالرحيل وتوجه إلى الكوفة … ولما وصل رأس الحسين% ووصل ابن سعد – لعنه الله – من غد يوم وصوله. (الشيخ المفيد، الإرشاد، ج2، ص114).

پس از دو روز اقامت در کوفه (پانزدهم)، به دستور ابن زیاد، اسراء به سوی شام فرستاده شدند.

ثم إن إبن زياد حط الرؤس في يوم الثاني وجهزها والسبايا الى الشام الى يزيد بن معاوية. (سبط بن الجوزی، تذکرة الخواص، ص260).

با توجه به خطری که کاروان را تهدید می‌کرد و هر لحظه ممکن بود عده‌ای برای نجات خاندان نبوت ، به کاروان حمله کنند، قطعا اسرا را با مرکب‌های تندرو و با سرعت زیاد حرکت داده‌اند. کاروان در روز اول صفر به شام رسید:

وفى أوله ادخل رأس الحسين% دمشق وهو عيد عند بنى أمية. (كفعمي، المصباح، ص 510).

پس از آن که کاروان وارد شام شد، مردم شام جشن گرفتند؛ اما این شادی با سخنرانی اعجاب‌آور امام سجاد%، تبدیل به کابوسی علیه یزید شد. پس از سه روز آویزان بودن سر مقدس در دروازه شام:

أنه رأى رأس الحسين مصلوباً بدمشق ثلاثة أيام. (ذهبي، تاريخ الإسلام، ج5، ص107).

یزید بن معاویه به منظور کاستن از گناه خود و مقصر جلوه دادن ابن زیاد، به ظاهر اظهار پشیمانی کرده و دستور داد که پس از سه روز عزاداری،

فأقمن المأتم على الحسين ثلاثة أيام. (ذهبي، سير أعلام النبلاء، ج3، ص304).

کاروان را برگردانند. در روز هشتم صفر، کاروان از شام خارج شد.

فلما كان اليوم الثامن دعاهن يزيد، وأعرض عليهن المقام فأبين وأرادوا الرجوع إلى المدينة. (مجلسي، بحار الأنوار، ج45، ص197).

از هشتم صفر تا بیستم آن، سیزده روز فرصت بوده است که کاروانیان خود را به کربلا برسانند . با توجه به این که مسیر رفت 15روز طول کشیده و با در نظر گرفتن این که کربلا مسیر نزدیک‌تری به شام دارد، به راحتی می‌توان باور کرد که کاروان در روز بیستم صفر به کربلا رسیده باشند. با توجه به استحباب مؤکد زیارت اربعین، طبیعی است که کاروانیان برای رسیدن به این فیض عظیم، با اشتیاق و شتاب بیشتر خود را به کربلا رسانده باشند.

شیخ صدوق رضوان الله تعالی علیه در کتاب امالی خود می‌نویسد که تا زمانی که زن‌ها برنگشتند و سرها به بدن مقدس ملحق نشد، هر سنگی را برمی‌داشتند، خون تازه از زیر آن جاری می‌شد:

4- حَدَّثَنِي بِذَلِكَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ لُوطِ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْحَارِثِ بْنِ كَعْبٍ عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ عَلِيٍّ ص ثُمَّ إِنَّ يَزِيدَ لَعَنَهُ اللَّهُ أَمَرَ بِنِسَاءِ الْحُسَيْنِ ع فَحُبِسْنَ مَعَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع فِي مَحْبِسٍ لَا يُكِنُّهُمْ مِنْ حَرٍّ وَ لَا قَرٍّ حَتَّى تَقَشَّرَتْ وُجُوهُهُمْ وَ لَمْ يُرْفَعْ بِبَيْتِ الْمَقْدِسِ حَجَرٌ عَنْ وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا وُجِدَ تَحْتَهُ دَمٌ عَبِيطٌ وَ أَبْصَرَ النَّاسُ الشَّمْسَ عَلَى الْحِيطَانِ حَمْرَاءَ كَأَنَّهُ الْمَلَاحِفُ الْمُعَصْفَرَةُ إِلَى أَنْ خَرَجَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع بِالنِّسْوَةِ وَ رَدَّ رَأْسَ الْحُسَيْنِ إِلَى كَرْبَلَاءَ.

الأمالي( للصدوق)، النص، ص: 168

از طرف دیگر روایات فراوانی در منابع شیعه و سنی وجود دارد که این اتفاقات تا چهل روز ادامه داشته است:

وَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ‏ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْبَصْرِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ أَبِي يَعْقُوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا زُرَارَةُ إِنَّ السَّمَاءَ بَكَتْ عَلَى الْحُسَيْنِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالدَّمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالسَّوَادِ وَ إِنَّ الشَّمْسَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالْكُسُوفِ وَ الْحُمْرَةِ وَ إِنَّ الْجِبَالَ تَقَطَّعَتْ وَ انْتَثَرَتْ وَ إِنَّ الْبِحَارَ تَفَجَّرَتْ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً عَلَى الْحُسَيْنِ ع‏

كامل الزيارات، النص، ص: 81

با کنار هم گذاشتن این  دو دسته روایت به روشنی ثابت می‌شود که در روز چهلم شهادت و دقیقا روز بیستم صفر ، کاروان به کربلا رسیده و سر مقدس به بدن سید الشهداء علیه السلام ملحق شده است.

سفرهای مشابه با زمان‌های کمتر

در منابع تاریخی مستنداتی وجود دارد که در همان دوران، افرادی از کوفه تا شام و یا برعکس، با زمان‌های بسیار کمتری مسافرت کرده‌اند. به اختصار به چند مورد اشاره می‌کنیم:

1. طبق نقل طبری، مالک اشتر) در قضیه خروج مردم کوفه بر سعید بن العاص، خود را از حمص (از شهرهای سوریه) به کوفه هفت روزه و سایر مردم ده روزه رسانده‌اند.

فسار الأشتر سبعا والقوم عشرا. (طبري، تاريخ الطبري، ج2، ص642).

2. یعقوبی می‌نویسد که خالد بن ولید به همراه لشکرش، هشت روزه مسیر عراق تا روم را طی کرده است.

إن خالدا سار في البرية والمفازة ثمانية أيام. (يعقوبی، تاريخ اليعقوبي، ج2، ص134).

3. به گفته طبری، سفر إبراهبم بن أحمد ماذرائي، از بغداد تا دمشق هفت روز طول کشیده است.

إن إبراهبم وافى بغداد من دمشق في سبعة أيام. (تاريخ الطبري، ج5، ص612).

4. یاقوت حموی می‌نویسد که شخصی به نام حماد الراویه، سوار بر شتر، دوازده روزه خود را از کوفه به دروازه قصر هشام بن عبد الملک در دمشق رسانده است.

وسرت اثنتي عشرة ليلة حتى وافيت باب هشام (حموي، معجم الأدباء، ج3، ص247).

5. کشی) می‌نویسد، پیکی که حامل خبر مرگ معاویه بود، پس از یک هفته از شام به کوفه رسیده است.

أَخْبَرَنِي أَبُو خَالِدٍ التَّمَّارُ، قَالَ كُنْتُ مَعَ مِيثَمٍ التَّمَّارِ بِالْفُرَاتِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ… قَالَ: … مَاتَ مُعَاوِيَةُ السَّاعَةَ، قَالَ فَلَمَّا كَانَتِ الْجُمُعَةُ الْمُقْبِلَةُ قَدِمَ بُرَيْدٌ مِنَ الشَّامِ … قَالَ:… تُوُفِّيَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَبَايَعَ النَّاسُ يَزِيدَ، قَالَ: قُلْتُ: أَيُّ يَوْمٍ تُوُفِّيَ قَالَ: يَوْمَ الْجُمُعَةِ. (طوسی، إختيار معرفة الرجال (رجال کشی)، ص80).

6. از روایت کافی استفاده می‌شود که خیران اسباطی از سامرا تا مدینة ده روزه خدمت امام هادی% رسیده است.

عَنْ خَيْرَانَ الأَسْبَاطِيِّ قَالَ قَدِمْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ% الْمَدِينَةَ فَقَالَ لِي: مَا خَبَرُ الْوَاثِقِ عِنْدَكَ؟ قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ خَلَّفْتُه فِي عَافِيَةٍ أَنَا مِنْ أَقْرَبِ النَّاسِ عَهْداً بِه عَهْدِي بِه مُنْذُ عَشَرَةِ أَيَّامٍ … يَا خَيْرَانُ مَاتَ الْوَاثِقُ … فَقُلْتُك مَتَى جُعِلْتُ فِدَاكَ؟ قَالَك بَعْدَ خُرُوجِكَ بِسِتَّةِ أَيَّامٍ. (كليني، الكافي، ج1، ص498).

با این که فاصله سامرا تا مدینه، قطعا از فاصله کوفه تا شام بیشتر است.

نتیجه:

با تشریح دقیق سفر کاروان اسیران و همچنین اثبات سفرهای مشابه با زمان‌های کمتر، به راحتی می‌توان باور کرد که خاندان رسالت در روز اربعین سال 61هـ به کربلا آمده و به فیض عظیم زیارت سید الشهداء% نائل شده باشند. البته اثبات وقوع این سفر، نیازمند پژوهش بیشتر و مقاله جداگانه‌ای است که علاقه‌مندان می‌توانند به کتاب وزین «تحقیق در باره اولین اربعین حضرت سید الشهد%» نوشته علامه پژوهشگر، سید محمد علی قاضی طباطبایی) که افزون بر هشتصد صفحه است، مراجعه فرمایند.